Từng được đề xuất chọn làm sản phẩm công nghiệp chủ lực của TP.HCM và cổ phiếu
TRI luôn
lọt vào danh mục nắm giữ của các quỹ đầu tư tên tuổi như VinaCapital,
PXP Vietnam Fund. Thế nhưng, con đường lao dốc của Tribeco xảy ra khi
dính vào các vụ mua bán, sáp nhập (M&A), để đến giờ thương hiệu vàng
Tribeco một thủa phải xin rời sàn trước khi buộc phải hủy niêm yết do
thua lỗ triền miên. Sự thoái trào của Tribeco bắt nguồn từ quản trị
doanh nghiệp yếu kém hay đây lại là nạn nhân của chiến lược chuyển giá
hoặc bị dìm hàng để thâu tóm?
Dưới đỉnh cao là vực sâu
Thương hiệu vàng Tribeco lao dốc ngay khi có những cú bắt tay bên ngoài đầu tiên.
Trong ngành hàng nước giải khát, mỗi thương hiệu lớn đều định vị một
phong cách riêng nhằm tiếp thị sản phẩm. Nếu như các đại gia Coca-Cola,
Pepsi luôn chọn các siêu sao hay những sự kiện thể thao, âm nhạc lớn
nhằm quảng cáo cho sản phẩm, thì Tribeco chung thủy với cuộc đua xe đạp
tranh Cúp Truyền hình TP.HCM.
Một thời gian dài gắn liền với một sự kiện thể thao mang tầm vóc khu
vực, thương hiệu Tribeco có độ phủ khá rộng, tên tuổi được người tiêu
dùng cả nước biết đến. Một số sản phẩm của Tribeco không chỉ bán chạy mà
còn được ưa thích, như: TriO, Somilk, Tribeco trà bí đao.
Trong 11 năm liền, Tribeco lọt vào danh sách Hàng Việt Nam chất lượng
cao. Thậm chí, sản phẩm sữa đậu nành và nước ngọt có gas của Tribeco
còn được đề xuất chọn làm sản phẩm công nghiệp chủ lực của TP.HCM.
Nắm
thương hiệu mạnh, lại thuộc tốp các công ty cổ phần kinh doanh ổn định,
Tribeco thuộc lứa các doanh nghiệp hạt giống được thúc đẩy lên niêm yết
sớm, làm công tác tạo hàng cho thị trường chứng khoán. Suốt một thời
gian dài, quãng những năm 2001-2005, cổ phiếu TRI luôn lọt vào danh mục
nắm giữ của các quỹ đầu tư tên tuổi như VinaCapital, PXP Vietnam Fund.
Thời gian đó Tribeco kinh doanh tốt, cổ tức duy trì đều đặn hằng năm
không dưới 18%. Các đợt tăng vốn điều lệ Tribeco đều sử dụng lợi nhuận
tích lũy mà không cần huy động tiền từ các cổ đông.
Vào năm 2005,
Tribeco “bén duyên” với Kinh Đô. Với hơn 35% cổ phần mua lại từ các quỹ
đầu tư nước ngoài, thương hiệu bánh kẹo nổi tiếng nhất thị trường nội
địa trở thành cổ đông lớn nhất của Tribeco và không giấu tham vọng thâu
tóm.
Thời điểm đó, trả lời trước báo giới, ông Trần Lệ Nguyên, Tổng giám
đốc Kinh Đô, cho biết, có thể lập một công ty nước giải khát mới nhưng
mất nhiều thời gian để xây dựng thương hiệu, mở thị trường, quảng bá sản
phẩm.
Đầu tư vào một thương hiệu mạnh trong ngành hàng nước giải khát như
Tribeco, Kinh Đô có thể bỏ qua giai đoạn đầu và sau một thời gian ngắn
có thể đưa thương hiệu này phát triển lên một tầm cao mới.
Sau
Kinh Đô, Tribeco tìm được “ý trung nhân” thứ hai là Tập đoàn Thực phẩm
Uni - President. Nhưng cam kết hỗ trợ của đối tác chiến lược Đài Loan
chưa kịp phát huy hiệu quả thì Tribeco gây sốc cho giới đầu tư khi công
bố lỗ 145 tỷ đồng trong năm 2008, vốn chủ sở hữu âm 5,32 tỷ đồng dù ba
quý đầu năm báo lãi.
Nhằm cấp vốn cho Tribeco hoạt động, hai cổ đông lớn bỏ ra hàng trăm
tỷ đồng trong nỗ lực vực dậy Công ty. Tuy nhiên, nỗ lực giải cứu bất
thành khi cuối năm 2009 Tribeco tiếp tục báo lỗ hơn 82 tỷ đồng.
Trong năm 2010, việc chuyển nhượng phần vốn góp tại nhà máy Tribeco
Bình Dương và Tribeco Miền Bắc, Tribeco đem về mức lãi tượng trưng đủ
giúp Công ty không bị hủy niêm yết bắt buộc. Đà sa sút này chưa dừng lại
vì cuối năm 2011 Tribeco tiếp tục chìm nghỉm với khoản lỗ 86 tỷ đồng.
Vốn chủ sở hữu một lần nữa âm 20,5 tỷ. Kinh doanh yếu kém, Tribeco
chủ động xin rời sàn trước khi buộc phải hủy niêm yết bắt buộc. Hình ảnh
hào hùng của Tribeco một thủa giờ đây trở thành bi quan cùng cực khi
Đại hội cổ đông mới đây, HĐQT xin Đại hội cấp “quota”... để lỗ tiếp gần
140 tỷ đồng trong năm nay!
Quả đắng M&A
Ít nhất ở bề mặt, Tribeco đã tỏ rõ sự yếu kém trong quản trị khiến nhãn hàng này ngày càng mờ nhạt.
Về con số lỗ trong năm 2008 giải trình với Sở Giao dịch chứng khoán
TP.HCM, ông Nguyễn Xuân Luân, Tổng giám đốc Tribeco khi đó, cho biết,
các khoản thua lỗ lớn của Tribeco đến từ trích lập dự phòng đầu tư tài
chính, nợ khó đòi, chi phí quảng cáo, lỗ trong các công ty liên doanh.
Mặc dù được xem như một thương vụ lớn của Kinh Đô nhưng kể từ thời
điểm Tribeco sa lầy, rất ít khi phía Kinh Đô lên tiếng đến thương vụ
M&A này. Kể cả trong các kỳ họp Đại hội cổ đông, những lý do được
HĐQT đưa ra mổ xẻ sự thoái trào của Tribeco cũng không khác với các
thông tin cung cấp cho cơ quan quản lý bao nhiêu.
Sau cú sốc năm
2008, kết quả kinh doanh của Tribeco sau đó không thể tệ hơn khi lỗ
12/13 quý liên tiếp. Thời gian này, rất nhiều lần cổ phiếu TRI nằm trong
danh sách hạn chế hay tạm ngưng giao dịch để công ty công bố thông tin
giải trình về tài chính.
Những quỹ đầu tư nước ngoài như Citigroup Global Market Ltd., Vietnam
Investment Limited dù kiên định bám trụ thị trường Việt Nam sau khủng
hoảng năm 2008 cũng tháo chạy ra khỏi Tribeco.
Đề cập đến các con số thua lỗ, quanh đi quẩn lại Ban lãnh đạo Tribeco
dù người Việt hay Đài Loan cũng nêu một số lý do cũ mèm như: chi phí
lãi vay, chi phí bán hàng, chi phí quảng cáo marketing sản phẩm, chi phí
lập lại kênh phân phốn... ăn mòn lợi nhuận của cổ đông.
Tuy
nhiên, những người trong giới kinh doanh đưa ra lý giải khác hẳn. Chẳng
hạn, giám đốc tiếp thị một doanh nghiệp nước giải khát cùng ngành nhận
xét trên góc độ sổ sách hành trình đi xuống của Tribeco bắt đầu từ cuối
năm 2008 nhưng thực tế diễn ra trước đó khá lâu.
Sau ngày Kinh Đô vào Tribeco, thay vì cử nhân sự cao cấp sang điều
hành trực tiếp, cổ đông lớn chọn cách sử dụng nhân sự cũ. Tuy nhiên, có
thể đây là một nước cờ nhầm vì sau khi Kinh Đô mua cổ phần người ta có
cảm giác Tribeco chạy “tự động” một thời gian dài mất lái trước khi Kinh
Đô nhận ra vấn đề và điều chỉnh.
Có lãnh đạo cũ Tribeco có mặt ở sân golf nhiều hơn ở Công ty. Các con
số trên sổ sách kế toán có thể phản ánh không đúng thực tế cho đến khi
cổ đông lớn nỗ lực minh bạch hóa vào cuối năm 2008.
Trong khi đó,
một thành viên HĐQT cũ nhận xét, gần đây Tribeco không giới thiệu được
một sản phẩm chủ lực nào để định vị tên tuổi: Trà xanh 100 giống một bản
sao mờ nhạt sản phẩm cùng loại của Tân Hiệp Phát, sản phẩm sữa đậu nành
được ưa thích một thời bị các cơ sở chế biến nhỏ nhái tràn lan.
Nhiều nhãn hàng còn lại tỏ ra không mấy cạnh tranh. “Vòng đời của một
sản phẩm nước giải khát khá ngắn, luôn đòi hỏi phải làm mới. Nhưng cả
quảng cáo và công tác R&D của Tribeco gần đây không có gì đột phá so
ngay cả với các đối thủ nội địa. Trong đó, với phân khúc nước giải khát
bình dân, nhãn hàng và chiến lược marketing mới là yếu tố số một làm
nên thành công”, cựu lãnh đạo của Tribeco tỏ ra nuối tiếc.
Sự
thoái trào của Tribeco có phần bắt nguồn từ công tác quản trị doanh
nghiệp là góc nhìn của TS. Lê Đạt Chí, Trưởng Bộ môn Đầu tư Tài chính
Đại học Kinh tế TP.HCM. Theo ông Chí, Kinh Đô là cổ đông lớn tại Tribeco
nhưng trước đây Tribeco còn tham gia sở hữu cổ phần của các thành viên
Tập đoàn Kinh Đô như việc mua cổ phiếu NKD, Kido’s.
Chưa dừng lại, Tribeco và Kinh Đô lại cùng góp vốn thành lập Công ty
CP Tribeco Bình Dương và Tribeco Miền Bắc. Chính những mối quan hệ chằng
chịt này khiến năm 2008 Tribeco không chỉ lỗ trong liên doanh mà còn
thua lỗ nặng từ đầu tư tài chính.
Dìm hàng để thâu tóm?
Sau khi hủy niêm yết, Đại hội cổ đông thường niên Tribeco cuối tháng 6
vừa qua ghi nhận sự chuyển giao quyền lực khi 3 nhân sự cao cấp của
Công ty CP Kinh Đô cùng rút lui khỏi HĐQT, nhường ghế cho đối tác ngoại
Uni - President.
|
Cơ cấu cổ đông của Tribeco
|
Nhắc đến sự sa lầy của Tribeco không thể không đặt dấu hỏi về vai trò
của cổ đông lớn Uni - President. Sau khi mua 15% cổ phần của Tribeco
vào năm 2007, hiện nay, tập đoàn thực phẩm Đài Loan đã nâng tỷ lệ sở hữu
ở Tribeco lên 43,56%.
Nghịch lý ở chỗ khi thương hiệu Việt làm ăn bết bát, Kinh Đô giảm dần
tỷ lệ sở hữu thì đối tác Đài Loan tiếp tục rót vốn hỗ trợ Tribeco mở
rộng mạng lưới và tăng tỷ lệ nắm giữ. Không dừng lại, những năm qua, bộ
máy điều hành người Việt Nam tại Tribeco lần lượt được thay thế bằng các
nhân sự của Uni - President.
Đại hội cổ đông vừa qua còn đánh dấu bước ngoặt sắp tới với Tribeco
khi 3 lãnh đạo cao cấp của Kinh Đô rời khỏi HĐQT, nhường ghế cho nhân sự
của Uni - President.
Từ góc độ phân tích độc lập, bà Ngô Như
Diễm, chuyên viên theo dõi ngành thực phẩm của Vietstock, đánh giá, bất
chấp khủng hoảng kinh tế từ năm 2008 tới nay, doanh số của Tribeco vẫn
tăng trưởng đều đặn. Doanh số tăng chứng tỏ Tribeco vẫn bán được hàng.
Bán được hàng nhưng Tribeco đều đặn lặp lại điệp khúc lỗ. Margin
trung bình của ngành hàng nước giải khát trên dưới 20% không hề thấp so
với các lĩnh vực khác nhưng yếu huyệt của Tribeco là việc kiểm soát chi
phí.
Tuy nhiên, nếu so với hiệu quả kinh doanh ổn định của một thương
hiệu cùng đẳng cấp là Nước giải khát Chương Dương thì sự thua lỗ kéo dài
của Tribeco mang dấu hỏi lớn.
Trưởng phòng Phân tích của Công ty Chứng khoán KimEng (KEVS), bà
Nguyễn Thị Ngân Tuyền, phụ trách ngành hàng tiêu dùng, nhận xét: “Về bản
chất, công thức kinh doanh của ngành hàng nước giải khát là hương liệu +
nước tinh khiết = sản phẩm. Vì vậy, mức thua lỗ kéo dài của Tribeco là
rất khó hiểu. Đặc biệt khá lạ là suốt một thời gian dài thương hiệu này
không đề ra được biện pháp hiệu quả nào khả dĩ để cải thiện hiệu quả
hoạt động dù đội ngũ lãnh đạo không thiếu kinh nghiệm. Uni- President
khá thành công với sản phẩm mì gói tại thị trường Việt Nam nên không thể
nhìn nhận họ là tay mơ trong ngành hàng tiêu dùng”.
Chuyên viên phân tích của KEVS nhận xét, hiện tại chỉ một lượng nhỏ
người tiêu dùng Việt Nam tham gia đầu tư chứng khoán nên đứng ở góc độ
thương hiệu, tên tuổi Tribeco vẫn khá mạnh. Thua lỗ kéo dài nhưng điểm
sáng là Công ty vẫn giữ được hệ thống phân phối và bán hàng.
Đáng
chú ý, theo báo cáo thường niên, năm 2012 Tribeco đưa ra định hướng đẩy
mạnh hoạt động gia công và xuất khẩu, trong đó có việc gia công cho các
liên doanh của Uni - President. Điều này càng khiến giới phân tích nghi
ngờ Tribeco có thể là nạn nhân của chiến lược chuyển giá hay bị dìm
hàng để thâu tóm.
Cần nhắc lại, trong quá trình hội nhập, nhiều thương hiệu Việt Nam
với hệ thống phân phối mạnh đã lần lượt bị thâu tóm qua hình thức liên
doanh như Sơn Hải - Colgate (thương hiệu Dạ Lan); liên doanh Coca-Cola -
Chương Dương... Lần này Tribeco có theo gót?
Theo DNSG